Radyasyona Dirençli Bakteri: Mikrobiyal Güvenliğe Sessiz Bir Meydan Okuma

Sterilizasyon teknolojilerinin en güvenilir araçlarından biri olarak görülen gama ışınlama, bilim dünyasında uzun süredir “mikroplara karşı son nokta” olarak kabul ediliyor. Ancak yakın zamanda yayımlanan bir araştırma, bu güven duygusuna ince bir çatlak attı.⁶⁰Co (kobalt-60) gama ışınlayıcı havuzundan izole edilen ve Bacillus cereus mrbd olarak adlandırılan yeni bir bakteri suşu, yalnızca yüksek radyasyona karşı dirençli değil; aynı zamanda genetik açıdan şarbon etkeni Bacillus anthracis ile dikkat çekici benzerlikler taşıyor.

Beklenmeyen Bir Direnç Profili

Araştırmaya göre B. cereus mrbd, 5 kGy’ye kadar gama radyasyon dozlarına dayanabiliyor. Bu, E. coli gibi klasik bakteri kirleticilerin çok üzerinde bir eşik. Direncin, spor oluşturma kapasitesi ile DNA onarım ve oksidatif stres yanıtı sağlayan genlerdeki adaptif mutasyonlardan kaynaklandığı düşünülüyor.

Genetik Olarak Tehlikeli Sular

Tüm genom analizinde, bu suşun B. anthracis ile %88,4, B. cereus AH820 ile ise %99,5 oranında benzerlik taşıdığı ortaya kondu. Neyse ki, şarbonun ölümcül toksinlerinden sorumlu pXO1 ve pXO2 plazmidlerini taşımıyor. Ancak ishal hastalıklarıyla bağlantılı hblACD, nheABC ve cytK gibi genleri barındırması, gıda güvenliği açısından endişe yaratıyor. Ayrıca ampisilin ve penisilin direncine yol açan bla, fosB, satA gibi antimikrobiyal direnç genleri de mevcut.

Sterilizasyon Algısında Kırılma

Bu bulgu, mikrobiyal kontrolün “yüksek radyasyon her şeyi yok eder” varsayımını sorgulatıyor. Gıda ışınlama tesisleri, tıbbi cihaz sterilizasyon hatları ve yüksek radyasyonlu endüstriyel ortamlarda bile, ekstremofilik mikroplar hayatta kalabilir. Bu durum yalnızca gıda güvenliğini değil, çevresel biyogüvenliği ve hatta mikrobiyal adli tıbbı da karmaşık hale getiriyor.

Küresel Sağlık Güvenliği Boyutu

Doğal olarak oluşan bakterilerin, bilinen yüksek riskli patojenlerle benzer özellikler kazanabilmesi, küresel sağlık güvenliği için yeni bir denklem demek. Bu, tespit ve sınıflandırma protokollerinin daha sofistike hale getirilmesini, çevresel suşların sürekli genomik gözetim altında tutulmasını zorunlu kılıyor. Çünkü risk yalnızca halk sağlığıyla sınırlı değil; biyoekonomi, gıda ihracatı ve hatta uluslararası güvenlik standartları da bu gelişmeden doğrudan etkilenebilir.

Son Söz

Bu keşif bize şunu hatırlatıyor: Teknolojimiz ne kadar gelişmiş olursa olsun, doğa hâlâ sürprizler yapma konusunda bizden birkaç adım önde. Radyasyonun “mutlak silah” olduğu inancı, B. cereus mrbd ile birlikte ciddi bir sınavdan geçiyor. Bundan sonrası, bilimin adaptasyon hızının, bakterilerin evrim hızına yetişip yetişemeyeceği meselesi.

Kaynak:Rana, A. Y. K. M., Islam, S., Kamal, A. H. M., ve diğerleri. (2025). Characterization and taxonomic description of a non-emetic, radiation-resistant Bacillus cereus strain mrbd isolated from a ⁶⁰Co irradiator pool. Infection, Genetics and Evolution, 133, Eylül 2025.